De Damsluis in de Vecht was een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd gebouwd in 1871. Het plan voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestond uit kleinere inundaties dan in 1672 waren gebruikt voor de Oude Hollandse Waterlinie. Het beheer van benodigde water was daardoor complex, en met de Damsluis werden de zuidelijke en noordelijke Vecht van elkaar gescheiden.
De dam bij het Klaphek werd in de 13de eeuw aangelegd en verbreekt sindsdien de toevoer van water uit de Lek naar de Hollandsche IJssel. In het najaar van 1672 heeft het Franse leger de dam afgegraven, waardoor er maandenlang water werd binnengelaten. Dit zorgde voor een grote overstroming en wateroverlast in de omgeving van IJsselstein, Utrecht, Woerden en bij het legerkamp van prins Willem III in Bodegraven.
In dit gebouw dat in 1531 gebouwd is huisde het stadsbestuur. Daarnaast had het in de loop van de tijd meerdere functies. Zo werd er ook eeuwenlang recht gesproken, vergaderden er de geërfden en bood het onderdak aan de lagere school in de Tachtigjarige Oorlog. Later was er een waag, stond er een brandweerwagentje, werd er tabak gedroogd op de zolder en was het decennia lang trouwlocatie. Nu is het gebouw in gebruik bij de Heemkundekring Bergh die er zijn activiteiten ontplooit om de lokale geschiedenis vast te leggen.
De Sint-Lambertuskerk is de protestantse kerk gelegen aan de Markt in het midden van het stadje. De kerk werd in 1367 gesticht als een kapel en in 1395 als parochiekerk genoemd naar de heilige Lambertus. In de 15de eeuw werd de kerk uitgebreid met zijbeuken en een nieuw hoofdkoor en kreeg hij zijn huidige gedaante. Willem van Oranje trouwde op 8 juli 1551 zijn eerste vrouw Anna van Buren in deze kerk, toen nog in de rooms-katholieke ritus. Het derde kind van Willem van Oranje Maria van Buren is in 1616 (gereformeerd) begraven in de tombe onder het koor. Zij is de stichter van het weeshuis te Buren.
Loop door de binnenstad en geniet van het bewaard gebleven eeuwenoude stratenpatroon. Parkeren kan op de Markt, de Noorderwal, Zuiderwal, Julianastraat of de Prins Bernhardweg. Op verschillende plekken in en om de binnenstad staan borden met een verhaal die allemaal beginnen met een jaartal. Het vestingverleden komt nadrukkelijk aan bod. Bijvoorbeeld de Spaanse inval en het verhaal van Poorters Jan die een belegering door oplettendheid wist te voorkomen. Bij de Walderstraat staat een informatiebord over 1572. Lochem vreest deel te worden van de Spaanse strafexpeditie naar Mechelen, Zutphen, Naarden, en Haarlem, door Alva en zijn zoon Don Frederik. De Lochemse magistraat richt een smeekbrief aan Alva om Lochem te sparen. Daar geeft Alva gehoor aan, op voorwaarde dat alle wapentuig uit Lochem naar Zutphen gebracht wordt. Drie volgeladen wagens gaan door de Walderpoort richting Zutphen. En Lochem is weer Spaans.
Simonshaven is vernoemd naar heer Simon van Marckenburg, die in 1305 toestemming kreeg van zijn broer - de heer Nicolaas van Putten – om de polder te bedijken en een haven aan te leggen. Aan de rand van het dorp, waar de Schuddebeursedijk, de haven en de sluis van de ’s Landswatering samenkomen, staat het vroegere Blokhuis, een militair verdedigingswerk dat door de Staten van Holland in 1605 is gebouwd. Wachthuis uit de 80-jarige oorlog van de Staatse soldaten. In heel Voorne werden dit soort wachthuizen gebouwd. Dit is nog een zeldzaam oorspronkelijk exemplaar.
In 1627 herovert Prins Frederik Hendrik Groenlo tijdens de Slag om Grolle en wordt de Oude Calixtuskerk een protestantse kerk. Tegenover de Calixtusbasiliek staat een kanon met een rode affuit. Spaanse soldaten plaatsen aan het eind van de Slag om Grolle een kogel halverwege de loop van het kanon. Bij het ontsteken van het kruit, breekt de loop. Daarmee wordt het kanon onbruikbaar en kan dus niet tegen de Spanjaarden gebruikt worden.
De Waterpoort in Tiel is in 1647 gebouwd. Tiel was indertijd een versterkte stad met stadsmuren, grachten en vier poorten: de Kleibergse Pooort, de Westluidense Poort, de Burense Poort en de Zandwijckse Poort. Een jaar eerder was de binnenhaven al gedempt, waardoor het Plein ontstond waaraan de Waterpoort ligt. De Waterpoort heeft dus nooit gediend als toegangspoort tot de haven, maar was de buitenpoort van de toenmalige Kleibergse Poort in de stadsmuur. Tot 1782 lag er een gracht met een brug voor de poort.
De Berkelpoort vormde de verbinding van de oude stad met de Nieuwstad. In 1312 werden de oude stad Zutphen en de Nieuwstad bestuurlijk met elkaar verbonden. Rond 1325 vond de bouw plaats van de Berkelpoort een waterpoort met drie bogen over de Berkel. De poortbogen konden vroeger worden afgesloten bij vijandelijkheden. Ook de schietsleuven en moordgaten waarmee de vijand kon worden bestookt met stenen en gloeiende pek zijn nog duidelijk herkenbaar. De Berkelruïne kan op bepaalde tijden onder begeleiding worden bezichtigd (info: www.inzutphen.nl) . Zowel links als rechts van de Berkelruïne zijn nog gedeelten van de oude middeleeuwse stadsmuren zichtbaar. Die oude muren tonen zich overigens ook in volle glorie vanaf de Martinetsingel.
De Damsluis in de Vecht was een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd gebouwd in 1871. Het plan voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestond uit kleinere inundaties dan in 1672 waren gebruikt voor de Oude Hollandse Waterlinie. Het beheer van benodigde water was daardoor complex, en met de Damsluis werden de zuidelijke en noordelijke Vecht van elkaar gescheiden.
De es aan de overzijde van het water, de Slingebeek, is Havezate ‘t Walfort. Het stond er al in 1402. Toen was het een havezate of monumentale boerderij die bewoond werd door Dirk van Lintelo. Dirk was ook borgman van Bredevoort. In tijden van gevaar moest hij te paard en in harnas in het stadje verschijnen. Hij kon er snel zijn want langs de Slinge liep een weggetje rechtstreeks naar een stadspoort.
Bij Steenbergen ligt het gerestaureerde Sluizencomplex Benedensas. Sinds 1824 beschermden de sluizen het achterliggende land tegen hoogwater uit het Volkerak. Ook overbrugden ze het hoogteverschil voor de scheepvaart. Want de sluis heet Benedensas omdat deze aan de benedenloop van de Vliet ligt, in tegenstelling tot inderdaad het Bovensas. Omdat het Benedensas deel uitmaakt van de zogeheten ‘natuurpoorten’ vormt deze locatie de perfecte uitvalsbasis om de nabijgelegen natuurgebieden te ontdekken.
De Drogenapstoren heet oorspronkelijk Saltpoort (zoutpoort) en is gebouwd in 1444-1446 als stadspoort. Hij heeft maar kort dienstgedaan want werd al in 1465 dichtgemetseld. Halverwege de 16e eeuw werd de poort bewoond door stadsmuzikant en trompetter Thönis van Grol. Zijn bijnaam was Drogenap . Hij is de naamgever van het mooie bouwwerk. Waarschijnlijk werd hij zo genoemd omdat hij nogal veel dronk. Een nap is een soort drinkbeker. Een andere theorie is dat hij zo werd genoemd omdat hij heel arm was. Samen met de twee volgende gebouwen, Dat Bolwerck en Ruiter Kortegaerd biedt de Drogenapstoren gezien vanaf de Zaadmarkt één van de mooiste ensembles van Zutphen.
Geertruidenberg, daar kwam je vroeger niet zomaar binnen. Militairen controleerden in tijden van oorlog wie er allemaal in en uitging. De Hoofdwacht (1786) was de centrale post van de wachtlokalen. Het bakstenen gebouw, een van de goed bewaarde monumenten van Geertruidenberg, heeft een ingebouwde galerij, gesteund door zes pijlers onder vijf kortbogen. Rechts (aan de noordzijde) zijn gevangeniscellen.
Al in 1309 was er een poort naar het gebied De Ham. De Hampoort die we nu kennen, staat er echter pas sinds 1688. Willem III had jaren daarvoor Grave veroverd op de Fransen. Dat ging met grof geschut. Daarom moesten er nieuwe vestingwerken komen, waaronder de huidige Hampoort in Grave. Nu vind je er het Graafs museum. Bekijk vooral de tunnel van tientallen meters die onder de poort door loopt.
Het Gorcums Museum bevindt zich midden in het hart van de stad, in het negentiende-eeuwse, voormalige stadhuis aan de Grote Markt. Het Gorcums Museum biedt een podium voor kunst, cultuur, design en historie. Maak hier kennis met de Martelaren van Gorcum in de bredere context van de lokale geschiedenis en het verhaal van Gorcum. Ontdek naast de doorlopende en wisseltentoonstellingen ook de kunstuitleen, museumwinkel en restaurant ’t Oude Stadthuys.
De Spaansgezinde Boussu was na het vertrek van Willem van Oranje aangesteld als Stadhouder van Holland. Zodra hem het nieuws van de inname door de Watergeuzen bereikte, nam hij maatregelen. Diezelfde nacht vertrok Boussu met tweehonderd soldaten naar Maaslandsluis, waar ze in de vroege ochtend van woensdag 2 april arriveerden. Daar wachtte hij op de versterkingen die op 4 april arriveerden. De Spaanse troepen vorderden Vlaardingse vissersschepen en voeren op 5 april met laag tij de Maas over, waarna ze deels in Heenvliet, deels in Zwartewaal aan land kwamen. Vervolgens trokken de Spanjaarden naar Brielle, maar de Watergeuzen bleken goed bewapend, zodat ze meer tegenstand ontmoetten dan ze hadden verwacht. Bovendien hakte stadstimmerman Rochus Meeuwiszn een sluis kapot, zodat het water met grote snelheid de polder Nieuwland binnen stroomde. De Spaanse troepen besloten zich terug te trekken.
Het streekmuseum De Roode Tooren vertelt over de geschiedenis van Doesburg. Het heeft een werkende tabakskerverij uit 1894 en een kruidenierswinkel uit 1880. Bekijk de maquettes van de stad Doesburg en een schaalmodel van de historische schipbrug over de IJssel.
Deze kerk heeft een opmerkelijke, meer dan duizendjarige bouwgeschiedenis. Daarvan zijn nog allerlei sporen in het gebouw aanwezig. De kerk is ooit gebouwd door en voor de heren van Zutphen en werd door de wijde omgeving ook gebruikt voor de veilige opslag van goederen. Omstreeks 1580 werd Lochem protestants. Een periode van ingrijpende vergrotingen en verfraaiingen van de kerk kwam ten einde. In 1615 kreeg het godshuis het zwaar te verduren tijdens de stadsbrand, die Lochem op een paar huizen na volledig in de as legde. Ook de vele belegeringen en bezettingen van de vestingstad Lochem tijdens de Tachtigjarige Oorlog hebben de kerk veel schade toegebracht. De kerk is nu in volle glorie te bezichtigen.
Zutphen was in de 15e eeuw betrokken bij de Gelders-Bourgondische oorlogen, waarbij voor het eerst kanonnen werden gebruikt bij oorlogsvoering. Om de haven te verdedigen werd de toren gebouwd en met kanonnen uitgerust. De toren heeft drie schietgaten op de begane grond en vijf op de eerste verdieping. Achter de gaten stonden kanonnen. Zo konden ze van een flinke afstand in verschillende richtingen de vijand bestoken. De vijand probeerde deze toren te verwoesten door er met zijn eigen kanonnen op te schieten. Om die reden is de muur van de toren uitzonderlijk dik, wel 4 meter. Nu ligt er een grasveld rond de buitenkant van de toren. In de tijd dat de toren werd gebouwd lag daar een brede, mepiekt water gevulde gracht.
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was een ideale plaats om het verkeer op de rivieren te controleren. In de Tachtigjarige Oorlog vochten Spanjaarden en Staatse troepen om bezit van het kasteel. Uiteindelijk kwam het in handen van de Nederlandse Republiek. Rond het kasteel liet Willem van Oranje nog extra vestingwallen en een gracht graven. Het kasteel zelf werd een staatsgevangenis voor politieke gevangenen. De bekendste gevangene was de rechtsgeleerde Hugo de Groot, die hier vanaf 1619 een eeuwige straf moest uitzitten. Met de hulp van zijn vrouw en een lege boekenkist wist hij te ontsnappen.
Wist je dat bijna 1000 jaar geleden de Markt van Geertruidenberg al het kloppende hart van een bloeiend handelscentrum was? Tot 1421, toen de St. Elisabethsvloed de stad overstroomde. Water was niet alleen een vijand maar ook broodnodig voor de middeleeuwers. Welwaterputten op de Markt beschermden de stad als er brand was. Nog steeds staan er een paar. In de achttiende eeuw bouwde de beroemde steenhouwer Guillaum Carrier drie putten om tot zwengelpompen. En samen met architect Philip Willem Schonck bouwde diezelfde steenhouwer prachtige, monumentale panden langs de Markt. Zo knapte de stad weer op na de oorlog tegen de Fransen.
Het Stadsmuseum van Groenlo gaat over de 80-jarige oorlog. Natuurlijk ook over de Slag om Grolle. Maar er is veel meer te zien. Met behulp van een maquette wordt bijvoorbeeld de ontwikkeling van de vestingsteden in de Tachtigjarige Oorlog weergegeven. De steden waren cruciaal in de strijd, want degene die de stad in zijn macht had, beheerde ook de hele omgeving.
Het Wagenings museum vertelt over de geschiedenis van de vestingstad Wageningen. Vanwege zijn strategische ligging kreeg Wageningen al in 13e eeuw stadsrechten. Karel van Gelre bouwde kort na 1500 een kasteel ter versterking van de stad. Een imposante maquette van het 17e-eeuwse Wageningen met zijn gracht, stadsmuur, torens en kasteel vormt het middelpunt van de historiezaal van het museum. De maquette is gebouwd naar de panoramakaart van Geelkercken (1654), destijds de officiële cartograaf/landmeter van Gelre.
Keer op keer werd Steenbergen veroverd en geplunderd door Spaanse troepen. Tot 1627, want vanaf toen beschermde Fort Henricus in Steenbergen de haven en de sluis. Die sluis was belangrijk voor de inundatie (verdedigen met water). De hoornwerken, bastions en gracht van Fort Henricus maakten Steenbergen een onneembare vesting. In 1809 zette Napoleon zijn kanonnen voor het laatst klaar, uit angst voor een Britse invasie. Kort erna werd Fort Henricus afgebroken. De wallen, het binnenterrein en de gracht van het fort zijn hersteld.
Na de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden kreeg Geertruidenberg (opnieuw) strategische betekenis als garnizoensstad. In het Arsenaal St. Gertrudis werden de wapens opgeslagen. Ook waren er een cachot (arrestantenlokaal) en een garnizoensbakkerij aan de haven. In dit monumentale pand vinden nu zakelijke bijeenkomsten, evenementen en feesten plaats. Daar waar het vroeger over oorlog ging, heerst nu de liefde: stellen vieren hier hun bruiloft.
Dat Bolwerck is gebouwd in 1549 op de plaats waar tussen 1532 en 1538 een gehate dwangburcht van hertog Karel van Gelre stond. De burcht werd in enkele jaren tijd volledig afgebroken en het terrein werd verkocht aan stadssecretaris Jurriaan Warninckhof. Niet zonder ironie noemde hij zijn nieuw gebouwde huis ‘Dat Bolwerck’. Het gebouw was in gebruik als woon-werkhuis. Tevens werd er graan opgeslagen en in de drie kelders sloeg een wijnkoper zijn vaten wijn op. Het rechter deel van het pand werd gebruikt als koetshuis. Dat Bolwerck is nu een centrum voor kunst en cultuur.
De Lanxmeerpoort is de enige nog staande stadspoort van de vestingstad Culemborg. De oorspronkelijk 'Lanxmeerpoort' uit 1318 hoort bij de ommuring van het oudste stadsdeel rondom het grote marktplein. De muren boden bescherming tegen rondtrekkende bendes en het geweld van talrijke oorlogjes. Om 21.55 uur luidt (nog altijd) de papklok. Een waarschuwing voor het sluiten van de poorten om 22.00 uur. Na een laatste bord pap is het tijd om naar bed te gaan. Later werd ook de aangrenzende nederzetting Lanxmeer ommuurd en dat vormde een nieuw stadsdeel van het snel groeiende Culemborg. De Lanxmeerpoort, die de oude stad met de 'Nieuwstad' verbond, is sindsdien een 'binnenpoort'.
.jpg)
In de prachtig bewaarde vestingstad Brielle zelf zijn behalve meer dan 400 rijksmonumenten, nog verschillende herinneringen aan de Tachtigjarige Oorlog te vinden, zoals het 1 April Monument, het Asylhuys met het standbeeld van de Nymph, de Sint-Catharijnekerk waar Willem van Oranje voor de derde maal trouwde.
Het kasteel dateert uit de 13e eeuw, van circa 1280. In het Rampjaar 1672 werd het door de Fransen geplunderd, waarna het werd afgebroken, met uitzondering van de poorttoren. Rond 1700 werd aan deze toren – een zogenaamde donjon – een nieuw kasteel gebouwd. De hoge toren van het kasteel stamt nog uit de periode dat kasteelmuren vooral hoog moesten zijn om pijlen naar beneden te kunnen schieten in plaats van breed om kanonskogels tegen te houden.
Museum Buren & Oranje is gevestigd in het eeuwenoude en monumentale raadhuis aan de Markt te Buren. In het museum wordt het verhaal van het vorstenhuis en de vestingstad verteld. Veel historische voorwerpen, informatieve presentaties en kasteel- of paleismaquettes maken dat het verleden gaat leven. De mooie en permanente tekeningen-expo '600 Jaar Nassau en Oranje ten voeten uit' laat 148 leden van de stadhouderlijke en koninklijke familie zien, getekend door Piet Kooman. Een portrettengalerij met zes eeuwen kostuumgeschiedenis. Niet alleen de kopie van de inhuldigings-mantel, kleding van prinses Wilhelmina van Pruissen, maar ook 't officiers-tenue Koninklijke Marine waarin koning Willem-Alexander op is gehuwd, vindt u in dit museum.
De Spanjaarden schoten op 16 november 1572, na een kortstondig beleg waarin over de overgave van de stad werd onderhandeld, een bres in de ommuring van de stad. Via die opening drongen de Spanjaarden de stad binnen. Dat zou zijn gebeurd bij de Nieuwstadspoort. De middeleeuwse hoofdpoort bestaat niet meer, maar de nog bestaande voorpoort heet nog altijd Spaanse Poort en het veld ervoor Spanjaardsveld. Onder dat grasveld ligt een zwaar verdedigingswerk uit 1532, een zogenaamde barbacane. Dat is een halfronde fortificatie voorzien van kanonnen om de poort beter te beschermen.
Dit museum is gevestigd in het voormalige stadhuis, stadswaag en stadsgevangenis. Hier vindt de bezoeker veel informatie over de Tachtigjarige Oorlog. Ook de Brielse zeehelden Maarten Hzn Tromp, Witte de With en Philips van Almonde worden gepresenteerd.
Op de hoek van de Markt en de Kevelderstraat staat het Stadhuis met een statige bordestrap en een gevelteken met de Gelderse leeuw. Bij het nabijgelegen VVV-inspiratiepunt aan de Kevelderstraat 1 kan de bezoeker via een VR-bril de ‘Slag om Grolle’ te beleven, of informatie te krijgen over andere historische elementen in Groenlo.
Het stadhuis van Culemborg uit 1539 is gesitueerd aan de Oude Vismarkt en is een Brabants laatgotisch bouwwerk. Ten tijde van de Tachtigjarige oorlog was dit de zetel voor het stadsbestuur. Verder heeft het stadhuis in de loop van der tijden dienstgedaan als wijnkelder, gerechtshof, zetel van het polderbestuur en vleeshuis. Een vleeshaak in de raadskelder herinnert nog aan dit laatste. Tegen de westgevel van het stadhuis stond de waag waarop het levend vee werd gewogen.
.jpg)
Waan je in strandsfeer… in Raamsdonksveer!
Huis Bergh is een kasteel van de heren en graven Van den Bergh. Het werd rond 1250 gebouwd als ommuurde woontoren midden in een moeilijk begaanbaar moerassig gebied. In de loop der eeuwen is het steeds verder uitgebreid en verfraaid. De graven Van den Bergh speelden een belangrijke rol in de Gelderse en landelijke politiek. Graaf Willem IV van den Bergh trouwde in 1539 met Maria van Nassau, de zus van Willem van Oranje. In 1912 verkocht de toenmalige eigenaar en erfgenaam, de vorst van Hohenzollern-Sigmaringen het kasteel en landgoed, inclusief de Bergher bossen aan dhr. Jan Herman van Heek, een Twentse fabrikant. Die begon in het kasteel met zijn unieke kunstcollectie. Hij restaureerde het kasteel na een grote brand in 1939 tot wat het nu is, een van de mooiste kastelen van Nederland met een prachtige kunstcollectie. Het imposante kasteel Huis Bergh ligt binnen de stadswal van ’s-Heerenberg, wat uniek is voor Nederland. Vandaar de naam Kasteelstad ’s-Heerenberg.
In de tentoonstelling Geertruidenberg: Verbindende vestingstad in Brabant wordt ‘verbindend’ getoond, met als thema’s: de Langstraatspoorlijn, (meestal ‘t Halvezolenlijntje genoemd), de Zuiderwaterlinie en Krijgsgeweld. De drie genoemde thema’s waren eerder onderwerp van aparte tentoonstellingen van de Oudheidkundige Kring ‘Geertruydenberghe’, zijn dit jaar tot één bijzonder gevarieerde tentoonstelling samengevoegd.