Vestingsteden-nieuwtjes

Zwartewaal

De Spaansgezinde Boussu was na het vertrek van Willem van Oranje aangesteld als Stadhouder van Holland. Zodra hem het nieuws van de inname door de Watergeuzen bereikte, nam hij maatregelen. Diezelfde nacht vertrok Boussu met tweehonderd soldaten naar Maaslandsluis, waar ze in de vroege ochtend van woensdag 2 april arriveerden. Daar wachtte hij op de versterkingen die op 4 april arriveerden. De Spaanse troepen vorderden Vlaardingse vissersschepen en voeren op 5 april met laag tij de Maas over, waarna ze deels in Heenvliet, deels in Zwartewaal aan land kwamen. Vervolgens trokken de Spanjaarden naar Brielle, maar de Watergeuzen bleken goed bewapend, zodat ze meer tegenstand ontmoetten dan ze hadden verwacht. Bovendien hakte stadstimmerman Rochus Meeuwiszn een sluis kapot, zodat het water met grote snelheid de polder Nieuwland binnen stroomde. De Spaanse troepen besloten zich terug te trekken.

Breukelen

Nijenrode

Kasteel Nijenrode ontstond vermoedelijk in de 13de eeuw rondom de toren. In 1672 werd Nijenrode door de Fransen in gebruik genomen als hoofdkwartier van de bezetting van Breukelen. Lokale boeren werden gedwongen de muren van de hofstede af te breken. De Fransen verlieten Nijenrode in september 1673 toen Naarden werd heroverd door het Nederlandse leger. De achtergebleven Zwitserse huurlingen hebben het kasteel enkele dagen later grotendeels verwoest.

Geertruidenberg

Markt Geertruidenberg

Zuiderwaterlinie

Wist je dat bijna 1000 jaar geleden de Markt van Geertruidenberg al het kloppende hart van een bloeiend handelscentrum was? Tot 1421, toen de St. Elisabethsvloed de stad overstroomde. Water was niet alleen een vijand maar ook broodnodig voor de middeleeuwers. Welwaterputten op de Markt beschermden de stad als er brand was. Nog steeds staan er een paar. In de achttiende eeuw bouwde de beroemde steenhouwer Guillaum Carrier drie putten om tot zwengelpompen. En samen met architect Philip Willem Schonck bouwde diezelfde steenhouwer prachtige, monumentale panden langs de Markt. Zo knapte de stad weer op na de oorlog tegen de Fransen.

Geertruidenberg

Arsenaal St. Gertrudis

Zuiderwaterlinie

Na de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden kreeg Geertruidenberg (opnieuw) strategische betekenis als garnizoensstad. In het Arsenaal St. Gertrudis werden de wapens opgeslagen. Ook waren er een cachot (arrestantenlokaal) en een garnizoensbakkerij aan de haven. In dit monumentale pand vinden nu zakelijke bijeenkomsten, evenementen en feesten plaats. Daar waar het vroeger over oorlog ging, heerst nu de liefde: stellen vieren hier hun bruiloft.

Linie van de Pleit

De Hollandsche IJssel had na de afdamming van de verbinding met de Lek eeuwenlang te maken met lage waterstanden. Tussen de dijken ontstond op diverse plaatsen een brede strook land, zo ook ten oosten van Oudewater. In de late 18de eeuw werd een verdedigingswerk aangelegd waarmee inundaties ten noorden en zuiden van de rivier met elkaar konden worden verbonden: de Linie van de Pleit.

Steenbergen

Fort Henricus

Zuiderwaterlinie

Keer op keer werd Steenbergen veroverd en geplunderd door Spaanse troepen. Tot 1627, want vanaf toen beschermde Fort Henricus in Steenbergen de haven en de sluis. Die sluis was belangrijk voor de inundatie (verdedigen met water). De hoornwerken, bastions en gracht van Fort Henricus maakten Steenbergen een onneembare vesting. In 1809 zette Napoleon zijn kanonnen voor het laatst klaar, uit angst voor een Britse invasie. Kort erna werd Fort Henricus afgebroken. De wallen, het binnenterrein en de gracht van het fort zijn hersteld.

Kockengen

Dooijersluis & gemaal

De Ronde Venen kwamen tijdens de inzet van de Oude Hollandse Waterlinie onder water te staan. De inundatie beschadigde kades en maakte duidelijk dat de waterhuishouding vernieuwd moest worden. Kort nadat de waterlinie werd drooggemalen werd de Rondeveense Polder gesticht. De Dooijersluis in de Bijleveld was een van de vier sluizen die het gebied toegankelijk hielden voor boten. De sluis heeft bestaan tot 1940.

Grave

Hampoort en Graafs museum

Zuiderwaterlinie

Al in 1309 was er een poort naar het gebied De Ham. De Hampoort die we nu kennen, staat er echter pas sinds 1688. Willem III had jaren daarvoor Grave veroverd op de Fransen. Dat ging met grof geschut. Daarom moesten er nieuwe vestingwerken komen, waaronder de huidige Hampoort in Grave. Nu vind je er het Graafs museum. Bekijk vooral de tunnel van tientallen meters die onder de poort door loopt.

Utrecht

Oudaen

Oudaen is een kasteel uit de vroege 14de eeuw. Het gelijknamige statige gebouw aan de Oudegracht in Utrecht dankt zijn naam aan de periode dat beiden in bezit waren van dezelfde persoon; de Utrechtse stadsbestuurder Dirck Taets. Oudaen werd als een van de weinige kastelen in de omgeving niet geplunderd tijdens de Franse bezetting van Utrecht in 1672-1673. Dat kwam vermoedelijk doordat de toenmalige eigenaren bekende rooms-katholieken waren.

Brielle

Verschillende herinneringen aan de 80-jarige oorlog

In de prachtig bewaarde vestingstad Brielle zelf zijn behalve meer dan 400 rijksmonumenten, nog verschillende herinneringen aan de Tachtigjarige Oorlog te vinden, zoals het 1 April Monument, het Asylhuys met het standbeeld van de Nymph, de Sint-Catharijnekerk waar Willem van Oranje voor de derde maal trouwde.

IJsselstein

Het Klaphek

De dam bij het Klaphek werd in de 13de eeuw aangelegd en verbreekt sindsdien de toevoer van water uit de Lek naar de Hollandsche IJssel. In het najaar van 1672 heeft het Franse leger de dam afgegraven, waardoor er maandenlang water werd binnengelaten. Dit zorgde voor een grote overstroming en wateroverlast in de omgeving van IJsselstein, Utrecht, Woerden en bij het legerkamp van prins Willem III in Bodegraven.

Damweg

De Damweg steekt net als in 1672 boven de weilanden van de Lopikerwaard uit. De inundaties lagen eerst alleen ten westen van de Damweg, omdat het water daar werd ingelaten. Na de herovering van Oudewater werd ook het land ten oosten van de Damweg onder water gezet. De Damweg vormde in 18de-eeuwse plannen de achterkade van inundaties, versterkt met (nooit gebouwde) schansen in Polsbroekerdam en Jaarsveld.

Dubbel genieten bij Boelaars

Zuiderwaterlinie

Waan je in strandsfeer… in Raamsdonksveer!

Utrecht

Kruipin

Een deel van het Nederlandse leger trok in oktober 1672 Woerden voorbij om bij de Groepenbrug Franse versterkingen uit Utrecht tegen te houden. Langs de weg naar Kamerik werd slechts een kleine post opgeworpen, want de Nederlandse commandant was verteld dat de weg ontoegankelijk was. Dat bleek onjuist, en de Fransen maakten met succes een omtrekkende beweging. De Slag bij Kruipin die vervolgens ontstond werd de meest gewelddadige veldslag aan de Oude Hollandse Waterlinie. Aan beide kanten werden honderden soldaten gedood

Lexmond

Ameide

Ameide is te bezoeken met een veerdienst voor voetgangers. Ten oosten van Ameide lag in 1672 het molencomplex van de Zouweboezem. Daar, op de grens tussen de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, was een militaire post ingericht. Deze werd in november 1672 aangevallen door de Fransen. Ameide werd vervolgens geplunderd. Holland besloot de post niet opnieuw te bezetten, maar om het westwaarts gelegen Nieuwpoort te verbouwen tot een vesting.

Geertruidenberg

Hoofdwacht

Zuiderwaterlinie

Geertruidenberg, daar kwam je vroeger niet zomaar binnen. Militairen controleerden in tijden van oorlog wie er allemaal in en uitging. De Hoofdwacht (1786) was de centrale post van de wachtlokalen. Het bakstenen gebouw, een van de goed bewaarde monumenten van Geertruidenberg, heeft een ingebouwde galerij, gesteund door zes pijlers onder vijf kortbogen. Rechts (aan de noordzijde) zijn gevangeniscellen.

De Heen

Sluizencomplex Benedensas

Zuiderwaterlinie

Bij Steenbergen ligt het gerestaureerde Sluizencomplex Benedensas. Sinds 1824 beschermden de sluizen het achterliggende land tegen hoogwater uit het Volkerak. Ook overbrugden ze het hoogteverschil voor de scheepvaart. Want de sluis heet Benedensas omdat deze aan de benedenloop van de Vliet ligt, in tegenstelling tot inderdaad het Bovensas. Omdat het Benedensas deel uitmaakt van de zogeheten ‘natuurpoorten’ vormt deze locatie de perfecte uitvalsbasis om de nabijgelegen natuurgebieden te ontdekken.

Oud Zuilen

Slot Zuylen

Slot Zuylen werd in de 13de eeuw gebouwd en was in 1672 eigendom van Hendrik Jacob van Tuyll van Serooskerken, de heer van Zuylen. Anders dan kastelen die dichter bij de Oude Hollandse Waterlinie lagen had Slot Zuylen militair weinig betekenis. De Fransen dreigden het kasteel te verwoesten, tenzij er een groot bedrag werd betaald. De heer van Zuylen reisde in mei 1673 persoonlijk naar de stad Utrecht om de Fransen te betalen.

Nieuwegein

Vreeswijk (alleen fietsroute)

De sluizen van Vreeswijk verbinden de Lek met de Vaartsche Rijn en noordelijker met de Vecht. Controle over Vreeswijk was voor de Oude Hollandse Waterlinie niet nodig, maar toch heeft het Nederlandse leger in oktober 1672 een aanval op het dorp gedaan. Vanuit Schoonhoven viel het leger vanaf de Lek aan. Het doel van de aanval was om de Fransen af te leiden van de gelijktijdige Nederlandse belegering van Woerden.

Breukelen

Gunterstein

Gijsbrecht Gunter liet in de 14de eeuw een huis bouwen aan de oostoever van de Vecht, tegenover Breukelen. Gunterstein, zoals het later bekend stond, werd in 1672 door de Fransen bezet. Het kasteel werd bijna een jaar later aangevallen door Nederlandse militairen die, kort na de inname van Nieuwersluis, probeerden ook Breukelen te heroveren. De Fransen verschansten zich in Gunterstein, beschoten de Nederlanders en dwongen hen zich terug te trekken.

Linschoten

Linie van Linschoten

In de polders rond Linschoten bevinden zich stroomruggen van oude veenrivieren. De hoogteverschillen zijn klein, maar maakten het onder water zetten van het gebied moeilijk. In de 18de eeuw werd een lang verdedigingswerk gebouwd om de lager gelegen gebieden met elkaar te verbinden. De eerste Linie van Linschoten is in 1796 vervangen door een grotere variant. Hiervan staat naast de provinciale weg een maquette.

Nieuwersluis

Damsluis

De Damsluis in de Vecht was een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd gebouwd in 1871. Het plan voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestond uit kleinere inundaties dan in 1672 waren gebruikt voor de Oude Hollandse Waterlinie. Het beheer van benodigde water was daardoor complex, en met de Damsluis werden de zuidelijke en noordelijke Vecht van elkaar gescheiden.

Jaarsveld

Kasteel Veldenstein

Kasteel Veldenstein, ook wel het Huis te Jaarsveld genoemd, werd in de 14de eeuw gebouwd en was lang in bezit van de heren van Vianen. In 1672 lag Jaarsveld ten oosten van de Oude Hollandse Waterlinie, en werd het dorp geplunderd door Franse militairen. Na de oorlog was het kasteel hierdoor grotendeels verwoest. Het huidige huis werd in de 18de eeuw gebouwd in opdracht van Cornelis de Witt – een kleinzoon van de beroemde raadpensionaris.

Utrecht

Snellerbrug

Vlakbij de voormalige Utrechtse Poort ligt de Snellerbrug. Toen Woerden in oktober 1672 werd omsingeld door het Nederlandse leger werd hier een batterij opgeworpen. De graaf van Horne, meester-generaal van de artillerie, beschoot vanuit de post het kasteel en de stad. Hoewel de graaf diverse Franse aanvallen afsloeg, en de stad bleef beschieten, weigerden de Fransen om Woerden op te geven. Toen prins Willem III de belegering staakte trok ook de graaf zich terug.

Brielle

Historisch Museum Den Briel

Dit museum is gevestigd in het voormalige stadhuis, stadswaag en stadsgevangenis. Hier vindt de bezoeker veel informatie over de Tachtigjarige Oorlog. Ook de Brielse zeehelden Maarten Hzn Tromp, Witte de With en Philips van Almonde worden gepresenteerd.

Nissewaard

Simonshaven

Simonshaven is vernoemd naar heer Simon van Marckenburg, die in 1305 toestemming kreeg van zijn broer - de heer Nicolaas van Putten – om de polder te bedijken en een haven aan te leggen. Aan de rand van het dorp, waar de Schuddebeursedijk, de haven en de sluis van de ’s Landswatering samenkomen, staat het vroegere Blokhuis, een militair verdedigingswerk dat door de Staten van Holland in 1605 is gebouwd. Wachthuis uit de 80-jarige oorlog van de Staatse soldaten. In heel Voorne werden dit soort wachthuizen gebouwd. Dit is nog een zeldzaam oorspronkelijk exemplaar.

Geertruidenberg

Verbindende vestingstad in Brabant

Zuiderwaterlinie

In de tentoonstelling Geertruidenberg: Verbindende vestingstad in Brabant wordt ‘verbindend’ getoond, met als thema’s: de Langstraatspoorlijn, (meestal ‘t Halvezolenlijntje genoemd), de Zuiderwaterlinie en Krijgsgeweld. De drie genoemde thema’s waren eerder onderwerp van aparte tentoonstellingen van de Oudheidkundige Kring ‘Geertruydenberghe’, zijn dit jaar tot één bijzonder gevarieerde tentoonstelling samengevoegd.

Kockengen

Joostendam

De Joostendam ligt op het kruispunt van de Groote Heicop en de Bijleveld. De Joostendam werd belangrijk voor de Oude Hollandse Waterlinie na de Nederlandse inname van Nieuwersluis in mei 1673. Er werden daarna nieuwe inundaties ingezet, en om de Joostendam onder controle te krijgen werd een aanval gedaan op de kleine Franse bezetting. Vervolgens werd de locatie versterkt met een klein verdedigingswerk.

Gorinchem

Gorcums Museum

Het Gorcums Museum bevindt zich midden in het hart van de stad, in het negentiende-eeuwse, voormalige stadhuis aan de Grote Markt. Het Gorcums Museum biedt een podium voor kunst, cultuur, design en historie. Maak hier kennis met de Martelaren van Gorcum in de bredere context van de lokale geschiedenis en het verhaal van Gorcum. Ontdek naast de doorlopende en wisseltentoonstellingen ook de kunstuitleen, museumwinkel en restaurant ’t Oude Stadthuys.

Nieuwersluis

Sterreschans

De naam van het huis Sterreschans verwijst naar een stervormig verdedigingswerk dat tijdens de inzet van de Oude Hollandse Waterlinie werd gebouwd. Deze ‘Starreschans’ is in mei 1673 aangelegd als voorpost van Nieuwersluis. Fransen die vanuit Breukelen een aanval deden op Nieuwersluis zouden eerst de schans moeten passeren. In 1688 is de schans afgebroken.