Vestingstedenroute Zuid-Holland
Twee etappes door de geschiedenis van Nederland
De vestingstedenroute Zuid-Holland loopt van Gouda naar Brielle en is ingedeeld in twee etappes, met Dordrecht als schakelpunt. Elke etappe bestaat uit een kaart, routebeschrijving en informatie over de bezienswaardigheden die je onderweg tegenkomt. De routes zijn hier beschikbaar. Via deze website kun je per etappe ook een overzicht krijgen van actuele evenementen en speciale aanbiedingen. Bekijk per etappe de erfgoedparels en laat je inspireren!
Etappe 1: van Gouda naar Dordrecht
Deze eerste etappe van de Zuid-Hollandse vestingstedenroute leidt je langs de plaatsen Gouda, Schoonhoven, Nieuwpoort, Schelluinen, Gorcum, Woudrichem en Woerkum.
Gouda: in naam van Oranje doe open die poort
Gouda was in 1572 conservatief en trouw aan de Spaanse Koning. Tegelijkertijd wilde de stad mensen niet om hun geloof te vervolgen, zoals door de Koning werd opgelegd. In het voorjaar van 1572 liepen de gemoederen in Gouda hoog op. Willem van Oranje was al op 22 april 1572 in de veronderstelling dat Gouda zijn kant had gekozen, wat blijkt uit de brief die hij op die dag aan de stad had gestuurd. Het stadsbestuur wenste zich hieraan niet te branden en stuurde de brief ongeopend door naar de regering in Brussel. Op 21 juni 1572 staat voor de Goudse Kleiwegpoort een klein legertje soldaten onder leiding van jonkheer Adriaan van Swieten. De mannen zijn op pad gestuurd door niemand minder dan Willem van Oranje. Zij moeten Hollandse steden overhalen de zijde van de prins te kiezen. Van Swieten had medestanders in Gouda. Zij kwamen overeen dat voor het aanbreken van de dag, op 21 juni, Van Swieten en zijn mannen de Gouwestad zouden worden binnengelaten aan de Kleiwegspoort. En zo gebeurde het ook: binnen een oogwenk waren de prinsgezinden meester van de situatie in de stad. Gouda telde toen 10.000 inwoners, terwijl het Geuzenlegertje bestond uit niet meer dan 250 man. Na de verovering van Gouda wordt Van Swieten gouverneur en baljuw van de stad. Hij overlijdt in 1584 en wordt begraven in de Sint-Janskerk.
Schoonhoven
Schoonhoven werd in 1572 door de Geuzen veroverd op de Spanjaarden. Drie jaar later probeerden de Spanjaarden de stad met succes terug te veroveren. Dat leidde tot het Beleg van Schoonhoven. Twee jaar later gaf de hertog van Alva het gewest Holland op en kwam Schoonhoven definitief in handen van de opstandelingen van Willem van Oranje. Vanaf de 17e eeuw ontwikkelde Schoonhoven een bloeiende ambachtelijke zilverindustrie en werd daardoor dé zilverstad van de noordelijke Nederlanden. Een bezoek aan het Zilvermuseum is dan ook een ‘must’ als je in Schoonhoven bent.
Nieuwpoort
In 1572 was het stadje Nieuwpoort zich enigszins aan het herstellen na een periode van regionale strijd en wateroverlast door overstromingen. De militaire ontwikkelingen gingen tot 1574 aan Nieuwpoort voorbij. Na de inname van Brielle verklaarden de steden Gorinchem en Dordrecht hun trouw aan Willem van Oranje. Om weerstand te bieden aan de oprukkende Spanjaarden, gelastte de voorlopige Staten-Generaal, in vergadering in Dordrecht bijeen, in 1574, , de inundatie van de Alblasserwaard. Het omliggende gebied tussen Nieuwpoort en Gorinchem werd op grond van militaire overwegingen onder water gezet. Nieuwpoort zelf bleef door de wat hogere ligging, droog, maar de oogsten en de handel hadden zwaar te lijden. Ook had het stadje te lijden onder oorlogshandelingen als brandstichting en vernielingen.
Schelluinen
In 1546 liet Jan Snouck de buitenplaats Schelluinderberg bouwen. Als rijk man bekleedt hij in het zestiende eeuwse Gorinchem veel bestuursfuncties. Hij was schepen en burgemeester en in 1572 een van de Heilige Geestmeesters die zorgen voor het uitdelen van voedsel aan Gorcumse armen. In juli 1572 wordt hij namens de stad afgevaardigd naar de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. Op deze vergadering wordt Willem van Oranje gepresenteerd als de plaatsvervanger van landsheer Filips II in Holland, Zeeland en Utrecht. In de vergadering spreken de aanwezigen de wens uit voor vrijheid van godsdienst. Jan Snouck overlijdt in 1585. De Jan Snouckstraat in het dorp is naar hem vernoemd.
Gorcum
Gorcum is een oude vestingstad waarvan de contouren nog steeds goed herkenbaar zijn. De aanleg van deze moderne vestingwerken werd gestart in 1572. Sinds 2021 is Gorcum Unesco Werelderfgoed. Gorcum werd in het voorjaar van 1572 ingenomen door dezelfde Geuzen die eerder Brielle bevrijd hadden. Een aantal katholieke geestelijken werd gevangen genomen. Ze werden mishandeld en opgesloten. Na enige dagen werden ze per schip via Dordrecht naar Brielle vervoerd. In zowel Dordrecht als Brielle werden ze wederom vernederd en gemarteld, om hen te bewegen afstand te doen van hun katholieke geloof. Op 9 juli 1572 werden 19 geestelijken in een turfschuur bij een klooster iets buiten de vesting van Brielle opgehangen. Deze geestelijken werden al snel bekend als de Martelaren van Gorcum. In 1867 werden ze door Paus Pius IX heilig verklaard, waardoor Brielle door de emanciperende rooms- katholieke kerk tot een belangrijk bedevaartoord werd gemaakt. Over de hele wereld zijn katholieke parochies naar de Martelaren vernoemd. Jaarlijks vindt in Brielle op of rond 9 juli de Nationale Bedevaart plaats. In Gorcum is het Stedelijk Museum voor een belangrijk deel gewijd aan de Martelaren van Gorcum en hun tragische lot vanwege hun religieuze overtuiging.
Woudrichem/Woerkum
Vanuit Gorcum is het eenvoudig met de veerpont de Merwede over te steken naar het mooie Brabantse vestingstadje Woudrichem, ook wel Woerkum genaamd, en een bezoek te brengen aan Slot Loevestein. Woerkum is in 1572 ook al overgelopen naar de Geuzen, maar diezelfde Geuzen staken een jaar later het stadje in brand. De Staten van Holland en Willem van Oranje keren zich medio 1572 tegen de opperbevelhebber van de watergeuzen, Lumey. Men kan zijn harde lijn tegen katholieken niet waarderen. Hierbij wordt Lumey zelfs tijdelijk gevangen gezet. Als reactie hierop worden in Woudrichem huizen van burgers die katholiek zijn gebleven in brand gestoken.
De belangrijkste bezienswaardigheden in de eerste etappe
Gorcums Museum
Het Gorcums Museum bevindt zich midden in het hart van de stad, in
het negentiende-eeuwse, voormalige stadhuis aan de Grote Markt. Het Gorcums
Museum biedt een podium voor kunst, cultuur, design en historie. Maak hier
kennis met de Martelaren van Gorcum in de bredere context van de lokale
geschiedenis en het verhaal van Gorcum. Ontdek naast de doorlopende en
wisseltentoonstellingen ook de kunstuitleen, museumwinkel en restaurant ’t Oude
Stadthuys.
Grote Markt 17
4201 EB Zuid-Holland
Google Maps
Etappe 2: van Dordrecht naar Brielle
In de tweede etappe van de Zuid-Hollandse vestingstedenroute komt u langs de plaatsen Dordrect, Hellevoetsluis en Brielle als ook een aantal kleinere historisch betekenisvolle dorpjes.
Dordrecht
Dordrecht is de oudste stad van Holland (eind twaalfde eeuw) en heeft nog steeds een prachtig historisch centrum. De stad heeft in de Tachtigjarige Oorlog een cruciale rol gespeeld. In juni 1572 vond hier met instemming van opstandelingenleider Willem van Oranje de Eerste Vrije Statenvergadering plaats waaraan een 12-tal bevrijde steden deelnamen. In die vergadering werden belangrijke afspraken gemaakt over de samenwerking in de oorlog tegen de Spanjaarden en over de gezamenlijke houding ten opzichte van de Spaanse Koning Philips de Tweede.
Hellevoetsluis
Bij aanvang van de Tachtigjarige Oorlog was de Hellevoetse Sluijs niet meer dan een plek waar de achterliggende polders hun overtollige water op het Haringvliet loosden. Op het moment dat de Tachtigjarige Oorlog eindigde, was de afwateringsgeul veranderd in een Admiraliteitshaven waar de Hollandse oorlogsvloot overwinterde en in onderhoud lag. Het ontstaan van de vesting Hellevoetsluis is een direct gevolg van de inname van Brielle door de Watergeuzen. Hun vloot werd omgevormd tot de voorloper van de marine, waarna de Staten van Holland een geschikte haven voor de oorlogsschepen zocht. Dat werd de Hellevoetse Sluijs, waar een grote haven werd uitgegraven die in oktober 1621 werd opgeleverd.
Sindsdien was dit de plek waar schepen elk jaar werden uitgerust: de masten, zeilen en tuigage werden aangebracht, en de ruimen gevuld met enorme hoeveelheden voedsel, bier en water. Admiralen als Maarten Tromp en Michiel de Ruyter waren hier vaak te vinden. Diverse historische gebeurtenissen hadden Hellevoetsluis als decor: Piet Heijn arriveerde er in 1629 met de zilvervloot, in 1667 vertrok de vloot voor een aanval op de Engelse oorlogshaven Chatham en keerde terug met het Engelse vlaggenschip The Royal Charles als trofee. In 1688 bereidde Willem III voor de rede zijn invasievloot voor om vervolgens richting Engeland te varen en er de troon op te eisen.
Diverse musea en kwaliteitshoreca maken Hellevoetsluis tot een prima tussenstop.
Afbeeldingen. Van Hellevoetsluis zijn talloze historische kaarten en prenten beschikbaar. Of heeft het juist de voorkeur om een hedendaagse foto te gebruiken?
Brielle
In deze stad – toendertijd Den Briel genoemd - werd de Spaansgezinde vroedschap op 1 april 1572 voorgoed verdreven door de Watergeuzen. De inname van de stad zelf was niet zo heroïsch. Het Spaanse garnizoen was in november 1571 teruggetrokken door de Hertog van Alva en naar Utrecht gestuurd. Het lukte een Spaans legertje op 5 april 1572 niet om Den Briel terug te veroveren. Door de slimme Brielse stadstimmerman waren enkele sluizen opengezet, waardoor de oostelijke polder Nieuwland onder water kwam te staan. Brielle werd daarmee de eerste blijvend bevrijde stad in Holland. En vanuit Brielle begon de kentering in de Tachtigjarige Oorlog. Diverse andere steden in Holland en Zeeland en andere gewesten werden door de Geuzen ingenomen of liepen over naar de opstandelingen onder aanvoering van Willem van Oranje. Op het Brielse stadswapen staat het trotse motto “Libertatis Primitiae”, oftewel Eersteling der Vrijheid.
De belangrijkste bezienswaardigheden in de tweede etappe
Historisch Museum Den Briel
Dit museum is gevestigd in het voormalige stadhuis, stadswaag en
stadsgevangenis. Hier vindt de bezoeker veel informatie over de Tachtigjarige
Oorlog. Ook de Brielse zeehelden Maarten Hzn Tromp, Witte de With en Philips
van Almonde worden gepresenteerd.
Dat Brielle ook een veel bezochte bedevaartplaats is, met een
indrukwekkende Bedevaartkerk met zijn relieken van de Martelaren van Gorcum, is
minder bekend. Voor het verhaal achter deze zwarte bladzijde uit de Brielse
geschiedenis is het bezoeken van deze kerk en de achtergelegen Ommegang zeer de
moeite waard.
Markt 1
3231 AH Zuid-Holland
Google Maps
Simonshaven
Simonshaven is vernoemd naar heer Simon van Marckenburg, die in
1305 toestemming kreeg van zijn broer - de heer Nicolaas van Putten – om de
polder te bedijken en een haven aan te leggen. Aan de rand van het dorp, waar
de Schuddebeursedijk, de haven en de sluis van de ’s Landswatering samenkomen,
staat het vroegere Blokhuis, een militair verdedigingswerk dat door de Staten
van Holland in 1605 is gebouwd.
Wachthuis uit de 80-jarige oorlog van de Staatse soldaten. In heel
Voorne werden dit soort wachthuizen gebouwd. Dit is nog een zeldzaam
oorspronkelijk exemplaar.
Zuid-Holland
Google Maps
Verschillende herinneringen aan de 80-jarige oorlog
.jpg)
In de prachtig bewaarde vestingstad Brielle zelf
zijn behalve meer dan 400 rijksmonumenten, nog verschillende herinneringen aan
de Tachtigjarige Oorlog te vinden, zoals het 1 April Monument, het Asylhuys met
het standbeeld van de Nymph, de Sint-Catharijnekerk waar Willem van Oranje voor
de derde maal trouwde.
Asylplein 20
3231 VA Zuid-Holland
Google Maps
