De Gelderse vestingstedenroute
Een avontuur door een historisch landschap
De vestingstedenroute Gelderland loopt langs plaatsen als Zutphen, Lochem, Groenlo, Bredevoort, ’s Heerenberg, Doesburg, Wageningen, Tiel, Buren, Culemborg en Heukelum. De route kent een een kaart, routebeschrijving en informatie over de plaatsen en bezienswaardigheden die je onderweg tegenkomt. De routes zijn hier beschikbaar. Ontdek de Gelderse vestingsteden en geniet van het mooie landschap, terwijl je denkt aan de rijke historische van deze unieke vestingsteden!
Etappe 1: van Zutphen naar Doesburg
In de eerste etappe van de vestingstedenroute Gelderland komt u langs
de plaatsen Zutphen, Lochem, Groenlo, Bredevoort, ’s Heerenberg en u eindigt in
Doesburg.
Zutphen
Het Staatse leger van Oranje had op 10 juni 1572 Zutphen veroverd.
Maar de soldaten gedroegen zich ordeloos. Katholieke kerken en
kloosters werden geplunderd. De beruchte landvoogd Alva, aangesteld
door de Spaanse koning om de opstand de kop in te drukken, zag dat als
ketterse acties, gericht tegen het ware geloof. Hij gaf opdracht om
Zutphen te vernietigen. Op 12 november 1572 begon het beleg om
Zutphen. De IJssel was bevroren, waardoor de Spanjaarden de stad
makkelijker konden benaderen. Op 15 november werd de stad de gehele
dag bestookt met kanonnen, zodat er die dag een bres in de
Nieuwstadspoort was geschoten. Aan een andere kant van de stad vond
een tweede aanval plaats, op een ravelijn dat voor de IJsselbrug
gelegen was. In de vroege morgen van 16 november gingen
onderhandelaars van Zutphen in gesprek met de Spanjaarden aan de kant
van het ravelijn. Intussen zagen de Spanjaarden hun kans. Zij drongen
via de bevroren gracht door de bres in de Nieuwstadspoort de stad
binnen. Op deze wijze veroverden zij de stad. Er werd meedogenloos
opgetreden, veel inwoners werden gedood. Daarom staat 16 november 1572
bekend als het bloedbad van Zutphen. Toen Zutphen twintig jaar later
weer stevig in Nederlandse handen was, kreeg het de rol van
‘frontierstad’, een van de vestingsteden langs de IJssel die de
oostelijke grensgebieden van de nieuwe Republiek moesten bewaken. Na
alle belegeringen, maar ook door de ontwikkeling van de vestingwerken,
krijgstechnieken en het steeds grotere bereik van de kanonnen begon
Zutphen al in het begin van de 17e eeuw de vestingenwerken aan te
passen en te verbeteren. Ze werden vernieuwd en uitgebreid met drie
hoornwerken (het buitenwerk van een vesting), bastions en rondelen
rond de grachten.
Lochem
Lochem is een belangrijke stad tijdens de Tachtigjarige oorlog,
strategisch gelegen als doorgangshaven voor bevoorrading van de
Spaanse of Staatse troepen. Lochem valt tijdens de tachtigjarige
oorlog wisselend in Spaanse en Staatse handen. In 1581 verklaren een
aantal gewesten dat de Spaanse koning Filip II een tiran is en dat ze
als republiek verder gaan, alsof er geen Spaanse koning meer is.
Lochem hoort daar bij. Dat kan Filips II, de Spaanse koning, niet over
zijn kant laten gaan. Op 22 juli 1582 begint het Spaanse beleg van
Lochem. Een eis tot overgave wordt door Lochem hoogmoedig afgewezen.
De poorten blijven gesloten, want het vreselijke lot van Zutphen, tien
jaar eerder, hakt er nog steeds diep in. De stad is moeilijk in te
nemen, door de dubbele grachten en stevige muren. De Spanjaarden
besluiten de stad uit te hongeren en zo tot overgave te dwingen. Pas
in 1606 komt de stad definitief in Staatse handen. Ondertussen heeft
de omgeving zwaar te leiden onder de vele gevechten. Beide partijen
hanteren de strategie van de verschroeide aarde, bij een verlies van
de stad, om niets achter te laten voor de vijand.
Groenlo
In 1578 sluiten de Staten van Gelderland zich bij Oranje aan. Grolle
(Groenlo) is vanaf dat moment dus Staats. Omdat de stad door de
Staatse troepen onbezet is gelaten gaat de vesting in 1580, zonder
noemenswaardige strijd, over in Spaanse handen. Over de kwetsbare
stadsmuren wordt een aarden wal aangelegd. Op 14 juli 1595 komt prins
Maurits voor de stad. De prins is echter genoodzaakt zijn belegering
al op 24 juli af te breken omdat duidelijk wordt dat de veldheer
Mondragon met een groot Spaans leger richting Grolle trekt. Pas op 1
september 1597 keert Maurits terug voor de vesting. Na een felle
strijd geven de Spanjaarden zich op 26 september over aan de prins.
Daarmee komt Grolle in Staatse handen. Daarna wordt Grolle nog drie
keer belegerd. In 1606 is Grolle Spaans en dat blijft de komende 21
jaar ook zo. De Spanjaarden hebben Grolle tot een steunpunt gemaakt
voor hun tochten in de verre omtrek. Door hun langdurig verblijf te
Grolle was ook de katholieke godsdienst binnen de stad en zijn
omstreken bewaard gebleven. Echter, in 1627 was er aan de oostgrens
van de Nederlanden verder geen enkele vesting meer in Spaanse handen.
En toen besloot Frederik Hendrik ook het ‘landbederflijk Grol’ te
veroveren en daarmee de Spanjaarden voor goed uit deze streken te
verdrijven. Die laatste belegering staat bekend als de slag om Grolle.
Elke twee jaar wordt de Slag om Grolle met een groot evenement
herbeleefd.
Bredevoort
Bredevoort werd op 20 juni 1572 veroverd door Willem van den Bergh, de
zwager van Willem van Oranje. Het kasteel Bredevoort, het klooster
Nazareth en de Joriskerk werden geplunderd. De Spaansgezinde heer van
Anholt, Dietrich van Bronkhorst-Batenburg had de Heerlijkheid
Bredevoort in pand. Daarvoor had hij een groot bedrag geleend om aan
de Spaanse koning het bedrag van de pandsom te kunnen betalen.
Omgerekend naar onze euro een bedrag van € 1.750.000. In ruil daarvoor
mocht Anholt gebruik maken van alle inkomsten uit de heerlijkheid
Bredevoort. Hij wilde zijn stad natuurlijk terug krijgen. In november
1572 verdreef zoon de Staatse troepen uit de heerlijkheid Bredevoort.
In 1597 wist prins Maurits het stadje opnieuw te veroveren voor de
Staatse troepen. Door plunderende soldaten brandt het hele stadje af.
In 1606 probeerden de Spanjaarden het herbouwde stadje nog een keer te
heroveren. Maar Bredevoort werd ontzet door Frederik Hendrik en bleef
voor de Staten behouden.
’s Heerenberg
Landvoogd Alva komt in de eerste dagen van juli 1568 met zijn Spaanse troepen in de Achterhoek. Zij nemen op 8 juli 1568 ’s-Heerenberg in, waarbij ongeveer 250 Geuzen sneuvelen. Vanaf kasteel Huis Bergh stuurt hij brieven naar de andere steden in de Achterhoek, met het bevel zijn Spaanse troepen te ontvangen. Alva wil daar troepen legeren om het dreigende gevaar van ‘opstandelingen’ voor te zijn en zo nodig te keren. ’s Heerenberg is dus een belangrijke uitvalsbasis voor de Spaanse troepen, totdat Graaf Willem van den Bergh, zwager van Willem van Oranje, in 1572 een leger heeft verzameld van ongeveer 6000 man. Hij herovert met dat leger eerst zijn eigen bezittingen in ’s-Heerenbergh en dan de steden Doesburg en Doetinchem.
Doesburg
Doesburg was tot het einde van de 15e eeuw een welvarende handelsstad
en een belangrijke vestingstad. Daarna keerde het tij. De welvaart van
Doesburg begon te tanen. Eén van de oorzaken hiervan was het verzanden
van de IJssel. Maar Doesburg bleef een belangrijke vestingstad, vooral
als uitvalsbasis om Zutphen te bestoken of te beschermen. In 1572
wordt Doesburg ingenomen door de Staatse troepen. Voor het einde van
het jaar heroverden de Spanjaarden de stad. Pas in 1576 namen de
Staatse troepen opnieuw bezit van Doesburg en nu kwamen de Spanjaarden
niet meer terug. In 1607 heeft Maurits de stad als grensvesting
ingericht. Net als bij vele andere vestingsteden in Gelderland, had de
bevolking van Doeburg zwaar te leiden onder de wisselingen van macht.
Steevast vernielden en plunderden de vertrekkende troepen de omgeving.
De belangrijkste bezienswaardigheden langs etappe 1 van de route
Bourgonjetoren
Zutphen was in de 15e eeuw betrokken bij de
Gelders-Bourgondische oorlogen, waarbij voor het eerst kanonnen werden gebruikt
bij oorlogsvoering. Om de haven te verdedigen werd de toren gebouwd en met
kanonnen uitgerust. De toren heeft drie schietgaten op de begane grond en vijf
op de eerste verdieping. Achter de gaten stonden kanonnen. Zo konden ze van een
flinke afstand in verschillende richtingen de vijand bestoken. De vijand probeerde
deze toren te verwoesten door er met zijn eigen kanonnen op te schieten. Om die
reden is de muur van de toren uitzonderlijk dik, wel 4 meter. Nu ligt er een
grasveld rond de buitenkant van de toren. In de tijd dat de toren werd gebouwd
lag daar een brede, mepiekt water gevulde gracht.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Spanjaardspoort
De Spanjaarden schoten op 16 november 1572, na
een kortstondig beleg waarin over de overgave van de stad werd onderhandeld,
een bres in de ommuring van de stad. Via die opening drongen de Spanjaarden de
stad binnen. Dat zou zijn gebeurd bij de Nieuwstadspoort. De middeleeuwse
hoofdpoort bestaat niet meer, maar de nog bestaande voorpoort heet nog altijd
Spaanse Poort en het veld ervoor Spanjaardsveld. Onder dat grasveld ligt een
zwaar verdedigingswerk uit 1532, een zogenaamde barbacane. Dat is een halfronde
fortificatie voorzien van kanonnen om de poort beter te beschermen.
Spanjaardspoort
7201 NG
Google Maps
Gudula Kerk
Deze kerk heeft een opmerkelijke, meer dan duizendjarige bouwgeschiedenis. Daarvan zijn nog allerlei sporen in het gebouw aanwezig. De kerk is ooit gebouwd door en voor de heren van Zutphen en werd door de wijde omgeving ook gebruikt voor de veilige opslag van goederen. Omstreeks 1580 werd Lochem protestants. Een periode van ingrijpende vergrotingen en verfraaiingen van de kerk kwam ten einde. In 1615 kreeg het godshuis het zwaar te verduren tijdens de stadsbrand, die Lochem op een paar huizen na volledig in de as legde. Ook de vele belegeringen en bezettingen van de vestingstad Lochem tijdens de Tachtigjarige Oorlog hebben de kerk veel schade toegebracht. De kerk is nu in volle glorie te bezichtigen.
Markt 1
7241 AA Lochem
Google Maps
Drogenapstoren
De Drogenapstoren heet oorspronkelijk
Saltpoort (zoutpoort) en is gebouwd in 1444-1446 als stadspoort. Hij heeft maar kort
dienstgedaan want werd al in 1465 dichtgemetseld. Halverwege de 16e eeuw werd
de poort bewoond door stadsmuzikant en trompetter Thönis van Grol. Zijn bijnaam
was Drogenap . Hij is de naamgever van het mooie bouwwerk. Waarschijnlijk werd
hij zo genoemd omdat hij nogal veel dronk. Een nap is een soort drinkbeker. Een
andere theorie is dat hij zo werd genoemd omdat hij heel arm was. Samen met de
twee volgende gebouwen, Dat Bolwerck en Ruiter Kortegaerd biedt de
Drogenapstoren gezien vanaf de Zaadmarkt
één van de mooiste ensembles van Zutphen.
Proostdijsteeg
7201 DE Zutphen
Google Maps
’t Raethuys
In dit gebouw dat in 1531 gebouwd is huisde
het stadsbestuur. Daarnaast had het in de loop van de tijd meerdere functies.
Zo werd er ook eeuwenlang recht gesproken, vergaderden er de geërfden en bood
het onderdak aan de lagere school in de Tachtigjarige Oorlog. Later was er een
waag, stond er een brandweerwagentje, werd er tabak gedroogd op de zolder en
was het decennia lang trouwlocatie. Nu is het gebouw in gebruik bij de
Heemkundekring Bergh die er zijn activiteiten ontplooit om de lokale
geschiedenis vast te leggen.
Hofstraat 1
7041 AD ’s Heerenberg
Google Maps
Calixtusbasiliek
In 1627 herovert Prins Frederik Hendrik Groenlo tijdens de
Slag om Grolle en wordt de Oude Calixtuskerk een protestantse kerk. Tegenover
de Calixtusbasiliek staat een kanon met een rode affuit. Spaanse soldaten
plaatsen aan het eind van de Slag om Grolle een kogel halverwege de loop van
het kanon. Bij het ontsteken van het kruit, breekt de loop. Daarmee wordt het
kanon onbruikbaar en kan dus niet tegen de Spanjaarden gebruikt worden.
Kerkstraat 8
7141 BA Groenlo
Google Maps
Stadhuis Groenlo
Op de hoek van de Markt en de Kevelderstraat staat het Stadhuis met een statige bordestrap en een gevelteken met de Gelderse leeuw. Bij het nabijgelegen VVV-inspiratiepunt aan de Kevelderstraat 1 kan de bezoeker via een VR-bril de ‘Slag om Grolle’ te beleven, of informatie te krijgen over andere historische elementen in Groenlo.
Streekmuseum De Roode Toren
Het streekmuseum De Roode Tooren vertelt over
de geschiedenis van Doesburg. Het heeft een werkende tabakskerverij uit 1894 en
een kruidenierswinkel uit 1880. Bekijk de maquettes van de stad Doesburg en een
schaalmodel van de historische schipbrug over de IJssel.
Roggestraat 9-11-13
6981 BJ Doesburg
Google Maps
Het Walfort
De es aan
de overzijde van het water, de Slingebeek,
is Havezate ‘t Walfort. Het stond er al in 1402. Toen was het een
havezate of monumentale boerderij die bewoond werd door Dirk van Lintelo. Dirk
was ook borgman van Bredevoort. In tijden van gevaar moest hij te paard en in
harnas in het stadje verschijnen. Hij kon er snel zijn want langs de Slinge
liep een weggetje rechtstreeks naar een stadspoort.
Het Walvoort
7121 MJ Aalten Bredevoort
Google Maps
Dat Bolwerck
Dat Bolwerck is gebouwd in 1549 op de plaats
waar tussen 1532 en 1538 een gehate dwangburcht van hertog Karel van Gelre
stond. De burcht werd in enkele jaren tijd volledig afgebroken en het terrein
werd verkocht aan stadssecretaris Jurriaan Warninckhof. Niet zonder ironie noemde hij zijn nieuw
gebouwde huis ‘Dat Bolwerck’. Het gebouw was in gebruik als woon-werkhuis.
Tevens werd er graan opgeslagen en in de drie kelders sloeg een wijnkoper zijn
vaten wijn op. Het rechter deel van het pand werd gebruikt als koetshuis. Dat
Bolwerck is nu een centrum voor kunst en cultuur.
Zaadmarkt 112
7201 DE Zutphen
Google Maps
Berkelruïne en stadsmuren
De Berkelpoort vormde de verbinding van de
oude stad met de Nieuwstad. In 1312 werden de oude stad Zutphen en de Nieuwstad
bestuurlijk met elkaar verbonden. Rond 1325 vond de bouw plaats van de
Berkelpoort een waterpoort met drie bogen over de Berkel. De poortbogen konden
vroeger worden afgesloten bij vijandelijkheden. Ook de schietsleuven en
moordgaten waarmee de vijand kon worden bestookt met stenen en gloeiende pek
zijn nog duidelijk herkenbaar. De Berkelruïne kan op bepaalde tijden onder
begeleiding worden bezichtigd (info: www.inzutphen.nl)
. Zowel links als rechts van de Berkelruïne zijn nog gedeelten van de oude
middeleeuwse stadsmuren zichtbaar. Die oude muren tonen zich overigens ook in
volle glorie vanaf de Martinetsingel.
Zutphen
Google Maps
Kasteel Huis Bergh
Huis Bergh is een kasteel van de heren en graven Van den Bergh. Het werd rond 1250 gebouwd als ommuurde woontoren midden in een moeilijk begaanbaar moerassig gebied. In de loop der eeuwen is het steeds verder uitgebreid en verfraaid. De graven Van den Bergh speelden een belangrijke rol in de Gelderse en landelijke politiek. Graaf Willem IV van den Bergh trouwde in 1539 met Maria van Nassau, de zus van Willem van Oranje. In 1912 verkocht de toenmalige eigenaar en erfgenaam, de vorst van Hohenzollern-Sigmaringen het kasteel en landgoed, inclusief de Bergher bossen aan dhr. Jan Herman van Heek, een Twentse fabrikant. Die begon in het kasteel met zijn unieke kunstcollectie. Hij restaureerde het kasteel na een grote brand in 1939 tot wat het nu is, een van de mooiste kastelen van Nederland met een prachtige kunstcollectie. Het imposante kasteel Huis Bergh ligt binnen de stadswal van ’s-Heerenberg, wat uniek is voor Nederland. Vandaar de naam Kasteelstad ’s-Heerenberg.
Hof van Bergh 8
7041 AC ’s Heerenberg
Google Maps
Oude binnenstad met buitenmuseum
Loop door de binnenstad en geniet van het
bewaard gebleven eeuwenoude stratenpatroon. Parkeren kan op de Markt, de
Noorderwal, Zuiderwal, Julianastraat of de Prins Bernhardweg. Op verschillende
plekken in en om de binnenstad staan borden met een verhaal die allemaal
beginnen met een jaartal. Het vestingverleden komt nadrukkelijk aan bod.
Bijvoorbeeld de Spaanse inval en het verhaal van Poorters Jan die een
belegering door oplettendheid wist te voorkomen. Bij de Walderstraat staat een
informatiebord over 1572. Lochem vreest deel te worden van de Spaanse
strafexpeditie naar Mechelen, Zutphen, Naarden, en Haarlem, door Alva en zijn
zoon Don Frederik. De Lochemse magistraat richt een smeekbrief aan Alva om
Lochem te sparen. Daar geeft Alva gehoor aan, op voorwaarde dat alle wapentuig
uit Lochem naar Zutphen gebracht wordt. Drie volgeladen wagens gaan door de
Walderpoort richting Zutphen. En Lochem is weer Spaans.
Lochem
Stadsmuseum Groenlo
Het Stadsmuseum van Groenlo gaat over de 80-jarige oorlog.
Natuurlijk ook over de Slag om Grolle. Maar er is veel meer te zien. Met behulp
van een maquette wordt bijvoorbeeld de ontwikkeling van de vestingsteden in de
Tachtigjarige Oorlog weergegeven. De steden waren cruciaal in de strijd, want
degene die de stad in zijn macht had, beheerde ook de hele omgeving.
Mattelierstraat 33
7141 BP Groenlo
Google Maps
Etappe 2: van Wageningen naar Zaltbommel
In de tweede etappe van de vestingstedenroute Gelderland komt u langs
de plaatsen Wageningen, Tiel, Buren, Culemborg, Heukelum en u eindigt
bij Slot Loevestein, waar de Maas en Waal bij elkaar komen.
Wageningen
Wageningen is van oudsher een stad gericht op de landbouw. Er staan
nog diverse boerderijen midden in de stad. In de eerste helft van de
16e eeuw is het kasteel van Wageningen in de zuidoosthoek van de stad
gebouwd en worden de verdedigingswerken van de stad zelf fors
versterkt en aangevuld. De ligging en verdedigingswerken maken
Wageningen een belangrijke stad voor zowel de Spaanse als de Staatse
troepen. Tijdens de 80-jarige oorlog heeft deze vestingstad de rol van
bewaker van de Veluwe. Wageningen had lang een soort neutrale rol en
was niet zondermeer Oranje gezind. Aan het begin van de Tachtigjarige
Oorlog liet het stadsbestuur op vreedzame wijze een Spaans garnizoen
binnen in de stad en volgde er inkwartiering bij diverse huishoudens,
wat tot onrust leidde. In 1578 verliet het Spaanse leger de stad weer
omdat hun diensten ergens anders gewenst waren. De burgers waren erg
opgelucht met hun vertrek. Toch bleven veel boeren en
grootgrondbezitters lang Spaans gezind. In 1588 vond het Verraad van
Wageningen plaats. De grootgrondbezitter en jonker Cornelis Pinssen
van der Aa wilde op slinkse wijze de stad Wageningen in handen van
Spanje spelen. De Gelderse stadhouder Adolf van Nieuwenaar kon dit
verraad op tijd verhinderen.
Tiel
Tiel ligt aan de Waal en is van oudsher een Hanzestad. Tiel koos al
snel voor de kant van Willem van Oranje. Tijdens de 80 jarige oorlog
werd Tiel door Maurits van Oranje versterkt als vestingstad en werd
het onderdeel van de Mauritslinie. Deze Mauritslinie liep langs de
Waal en de IJssel en bleek een formidabele verdediging tegen de
Spaanse troepen. Tussen de vestingsteden stonden vele uitkijktorens.
Nergens konden de Spanjaarden ongezien het water oversteken. De
uitkijktorens zijn helaas allemaal verdwenen. Wel zijn in Tiel nog een
aantal kenmerken van de oude vestingstad te zien.
Buren
Oranjestad Buren en het koningshuis delen een lange geschiedenis.
Willem van Oranje trouwde er in 1551 met Anna van Buren. Al aan het
begin van de Tachtigjarige Oorlog in 1572 is Buren betrokken bij het
verzet tegen de katholieke Spaanse overheersers. Vanuit Buren bestoken
de troepen van de prins de Spanjaarden. Het gaat daarbij hard tegen
hard door beide partijen, waarbij vooral de gewone man de dupe is.
Boerderijen en hele dorpen worden verwoest, bewoners vermoord en
landerijen niet meer bewerkt waardoor de honger toeslaat. Daarnaast
lijdt de bevolking extra door een overstroming in 1574 en het
uitbreken van de pest in hetzelfde jaar. In 1575 nemen de Spanjaarden
de stad weer in waarbij veel burgers worden vermoord. Er komt nog een
ramp. In de nacht van 1 op 2 oktober 1575 breekt brand uit waarbij een
groot deel van de, voornamelijk uit houten huizen bestaande, stad
verloren gaat. Burens rol in het verzet is dan uitgespeeld.
Culemborg
Culemborg was een belangrijke marktstad en werd al ver voor de
Tachtig-jarige oorlog beschermd door wallen, grachten en stadspoorten.
Floris van Pallandt is de eerste graaf van Culemborg. Hij erft het
Culemborgse kasteel (nu een ruïne), maar verblijft vooral in Brussel
en in zijn Duitse gebieden. Floris is een van de edelen van het eerste
uur die zich verzetten tegen het Spaanse bewind. In 1566 sluiten de
ontevreden edelen in zijn Brusselse paleis het Verbond van Edelen.
Tijdens een banket bij hem thuis besluiten de edelen zich 'geuzen' te
noemen. In 1568 moet de opstandige Culemborgse graaf verschijnen voor
Alva's Bloedraad, maar hij ontkomt naar zijn Duitse gebieden. In
Culemborg zelf blijft het tijdens de Tachtigjarige oorlog relatief
rustig.
Heukelum
Het vroegmiddeleeuwse stadje Heukelum met zijn kasteel ‘Merckenburg‘,
doet door zijn hoge ligging en compacte bouwwijze nog denken aan
vervlogen tijden. De oude stadsmuren liggen onder de met gras bedekte
taluds, omringd door een gracht. Heukelum nam een neutrale positie in
tijdens de tachtigjarige oorlog. Het had de status van een ‘Hoge
Heerlijkheid’, een mini staatje met eigen munt en rechtspraak.
Heukelum was ten tijde van de Tachtigjarige oorlog een verouderde
vesting. Daardoor was het minder geschikt als militaire basis of
steunpunt en ook daarom werd het niet bevochten.
Zaltbommel
Zaltbommel kiest in 1572 de zijde van Willem van Oranje. De stad wordt
hervormd en bereidt zich voor op verdediging tegen de Spanjaarden. Er
komt een garnizoen Schotse huurlingen naar Zaltbommel om de stad te
verdedigen en verdedigingswerken van de stad worden versterkt.
Zaltbommel was een van de zuidelijkste steden in opstand en daarom van
groot belang voor Willem van Oranje. De stad was al een vesting en kon
goed worden verdedigd. De Spanjaarden hebben Zaltbommel omsingeld en
belegerd in 1574, 1585 en 1599. Steeds wisten de Staatse troepen de
blokkades te doorbreken en de Spanjaarden te verjagen, bijvoorbeeld
door dijken door te steken of door tijdelijke bruggen te maken met
schepen, een soort pontons. De stad floreert tijdens de oorlog. Totdat
Den Bosch in 1629 wordt veroverd door de Staatse troepen. Dan ligt de
frontlinie zuidelijker en neemt het belang van Zaltbommel af.
De belangrijkste bezienswaardigheden langs etappe 2 van de route
Stadhuis van Culemborg
Het stadhuis van Culemborg uit 1539 is
gesitueerd aan de Oude Vismarkt en is een Brabants laatgotisch bouwwerk. Ten
tijde van de Tachtigjarige oorlog was
dit de zetel voor het stadsbestuur. Verder heeft het stadhuis in de loop van
der tijden dienstgedaan als wijnkelder, gerechtshof, zetel van het
polderbestuur en vleeshuis. Een vleeshaak in de raadskelder herinnert nog aan
dit laatste. Tegen de westgevel van het stadhuis stond de waag waarop het
levend vee werd gewogen.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Kasteel Heukelum/Merckenburg
Het kasteel dateert uit de 13e eeuw, van circa 1280. In het Rampjaar 1672 werd het door de Fransen geplunderd, waarna het werd afgebroken, met uitzondering van de poorttoren. Rond 1700 werd aan deze toren – een zogenaamde donjon – een nieuw kasteel gebouwd. De hoge toren van het kasteel stamt nog uit de periode dat kasteelmuren vooral hoog moesten zijn om pijlen naar beneden te kunnen schieten in plaats van breed om kanonskogels tegen te houden.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Museum Buren & Oranje
Museum Buren & Oranje is gevestigd in het eeuwenoude en monumentale raadhuis aan de Markt te Buren. In het museum wordt het verhaal van het vorstenhuis en de vestingstad verteld. Veel historische voorwerpen, informatieve presentaties en kasteel- of paleismaquettes maken dat het verleden gaat leven. De mooie en permanente tekeningen-expo '600 Jaar Nassau en Oranje ten voeten uit' laat 148 leden van de stadhouderlijke en koninklijke familie zien, getekend door Piet Kooman. Een portrettengalerij met zes eeuwen kostuumgeschiedenis. Niet alleen de kopie van de inhuldigings-mantel, kleding van prinses Wilhelmina van Pruissen, maar ook 't officiers-tenue Koninklijke Marine waarin koning Willem-Alexander op is gehuwd, vindt u in dit museum.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Casteelse poort (Wagenings museum)
Het Wagenings museum vertelt over de
geschiedenis van de vestingstad Wageningen. Vanwege zijn strategische ligging
kreeg Wageningen al in 13e eeuw stadsrechten. Karel van Gelre bouwde kort na
1500 een kasteel ter versterking van de stad. Een imposante maquette van
het 17e-eeuwse Wageningen met zijn gracht, stadsmuur, torens en kasteel vormt
het middelpunt van de historiezaal van het museum. De maquette is gebouwd naar
de panoramakaart van Geelkercken (1654), destijds de officiële
cartograaf/landmeter van Gelre.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Slot Loevestein
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was een ideale plaats om het verkeer op de rivieren te controleren. In de Tachtigjarige Oorlog vochten Spanjaarden en Staatse troepen om bezit van het kasteel. Uiteindelijk kwam het in handen van de Nederlandse Republiek. Rond het kasteel liet Willem van Oranje nog extra vestingwallen en een gracht graven. Het kasteel zelf werd een staatsgevangenis voor politieke gevangenen. De bekendste gevangene was de rechtsgeleerde Hugo de Groot, die hier vanaf 1619 een eeuwige straf moest uitzitten. Met de hulp van zijn vrouw en een lege boekenkist wist hij te ontsnappen.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Waterpoort
De Waterpoort in Tiel is in 1647 gebouwd. Tiel was indertijd een versterkte stad met stadsmuren, grachten en vier poorten: de Kleibergse Pooort, de Westluidense Poort, de Burense Poort en de Zandwijckse Poort. Een jaar eerder was de binnenhaven al gedempt, waardoor het Plein ontstond waaraan de Waterpoort ligt. De Waterpoort heeft dus nooit gediend als toegangspoort tot de haven, maar was de buitenpoort van de toenmalige Kleibergse Poort in de stadsmuur. Tot 1782 lag er een gracht met een brug voor de poort.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
Lanxmeerpoort
De Lanxmeerpoort is de enige nog staande
stadspoort van de vestingstad Culemborg. De oorspronkelijk 'Lanxmeerpoort' uit
1318 hoort bij de ommuring van het oudste stadsdeel rondom het grote
marktplein. De muren boden bescherming tegen rondtrekkende bendes en het geweld
van talrijke oorlogjes. Om 21.55 uur luidt (nog altijd) de papklok. Een
waarschuwing voor het sluiten van de poorten om 22.00 uur. Na een laatste bord
pap is het tijd om naar bed te gaan. Later werd ook de aangrenzende
nederzetting Lanxmeer ommuurd en dat vormde een nieuw stadsdeel van het snel
groeiende Culemborg. De Lanxmeerpoort, die de oude stad met de 'Nieuwstad'
verbond, is sindsdien een 'binnenpoort'.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
St Lambertuskerk
De Sint-Lambertuskerk is de protestantse kerk gelegen aan de Markt in het midden van het stadje. De kerk werd in 1367 gesticht als een kapel en in 1395 als parochiekerk genoemd naar de heilige Lambertus. In de 15de eeuw werd de kerk uitgebreid met zijbeuken en een nieuw hoofdkoor en kreeg hij zijn huidige gedaante. Willem van Oranje trouwde op 8 juli 1551 zijn eerste vrouw Anna van Buren in deze kerk, toen nog in de rooms-katholieke ritus. Het derde kind van Willem van Oranje Maria van Buren is in 1616 (gereformeerd) begraven in de tombe onder het koor. Zij is de stichter van het weeshuis te Buren.
Waterstraat
7201 HM Zutphen
Google Maps
